Merhaba Sevgili Okurlar,

Nostaljisi bir tarafa, uzakları yakınlaştıran, sayısız ayrılıklara ve kavuşmalara sahne olan gar binaları, kent kimliklerinin de her daim ayrılmaz bir parçası olarak kabul edilir. Mimarileriyle göz kamaştıran, film platolarını andıran, milyonlarca yolcuya selam durmuş gar yapıları belleklerinde nice anılar ve hikayeler barındırır. Peronlarında, bekleme salonlarında ve bilet gişelerinde binlerce anısı olan İzmitliler için biraz buruk da olsa özlem kokan bu yapılardan biri de İzmit tarihi tren garıdır.

Sanayi devrimiyle birlikte özellikle 19’ncu yüzyılın ikinci yarısından sonra tüm dünyada hızla yayılan demiryolu işletmeciliği Sultan Abdülaziz döneminde Osmanlı deniz ve demiryolları işletmeciliği açısından ilk yatırımların gerçekleştiği bir dönem olmuştu. İstanbul’u Avrupa’ya bağlayacak “Şark Demiryolları İnşası” imtiyazı 1869’da yabancı şirketlere verilirken özel girişimcilerin yarattıkları kimi hayal kırıklıkları nedeniyle hazinece yapılmasına karar verilen İstanbul-Bağdat ana demiryolunun İstanbul-İzmit ayağının yapımına Avrupa’dan mühendisler getirilerek 4 Ağustos 1871’de başlanmıştır. Haydarpaşa’dan İzmit’e doğru hatların döşenmesine başlandıktan sonraki yıl 4 Ekim günü ancak Tuzla’ya ulaşılabilmiş, İzmit’e varması için iki yıl beklemek gerekmişti. Yapım esnasında Anadolu Demiryolları Şirketi tarafından Darıca’da atölyeler, rıhtım ve bir iskele inşa edildi. Böylece üç yılda tamamlanan Haydarpaşa-İzmit hattı, yol üzerindeki alan kamulaştırılarak, 1872’de Pendik, Ocak 1873’de Gebze ve Ağustos 1873’de İzmit olmak üzere toplam 93 km’lik Haydarpaşa-İzmit tren yolu, İngiliz kaynaklı 26 milyon kuruş kuruluş sermayeli bir yapılanma ile işletmeye açılmıştır.

İzmit Garı'nın planlarını Alman mimar Otto Ritter çizmiştir. Yapı, neo-klasik üslupta inşa edilmiştir. Bu binaların içerisindeki en eski yapı, yolcu salonunun zemin katındaki bölümüdür.Atatürk başta olmak üzere daha birçok önemli devlet adamının karşılama törenlerine tanıklık etmiştir.

Demiryollarının gelişmesi toplumlar üzerinde çeşitli etkileriyaratmış ve İstanbul’un zenginleri Marmara Denizi ve İzmit Körfezi kıyılarında villalar alarak yeni yaşam biçimlerini benimsemişlerdi. İzmit Ankara hattının yönetimi OttovonKapp'a bırakılmıştır. Görev yaptığı 1889–1894 yılları arasında işçi bulma, güvenliği sağlama, salgın hastalıklar gibi sorunların yanı sıra güzergahın deniz seviyesinden çok fazla yükselmesi, bir çok tünel, köprü ve viyadük yapımı gibi inşaatın kendi zorluklarının da üstesinden büyük bir başarıyla gelebilmiştir. Daha sonra bu hat, İstanbul-Bağdat Demiryolu, ardından İstanbul-Hicaz Demiryolu Hattı adını alarak İstanbul’dan kalkan bir trenin kutsal topraklara kadar kesintisiz ulaşımı sağlanmıştır. Hattın açılışı için Türkiye’ye gelen Alman İmparatoru Kaiser II. Willhelm Hereke’de kendisi için inşa edilen ve bugün de kendi adını taşıyan ve çok kısa bir sürede çivi dahi kullanılmadan ahşaptan inşa edilen köşkte konuk edilmiştir. İzmit tren istasyonunun açılması ile ilk etapta Anadolu’dan gelen hammaddelerin İstanbul’a çok daha kısa sürede ulaşması hedeflenmiş, Ayrıca İstanbul’daki limanların yoğunluğu İzmit Körfezi’ndeki limanlara kaydırılmasına karşın tren vasıtasıyla deniz yoluyla gelen malların en kısa sürede yine İstanbul’a ulaşması sağlanmıştır. İlk olarak İzmit kent içinden Tököli İmre Bulvarı'ndan geçen İzmit-Büyük derbent arası 17,593 kilometrelik demiryolu hattı 2 Mayıs 1890 tarihinde işletmeye açılmıştır. 1902 yılında bu bulvarın adı Hamidiye Bulvarı'na Cumhuriyet döneminde ise Ziya Tekeli Caddesi olarak değiştirilse de halk tarafından Demiryolu Caddesi olarak bilinmesi nedeniyle daha sonra yolun güney şeridi resmen bu adı almıştır. Demiryolu’nun kent içinden çıkartılması sonrası ise Cumhuriyet Caddesi olarak adlandırılmıştır. Kuzey şeridi ise Hürriyet Caddesi adını taşımaktadır. İzmit-Ankara hattında çalışacak trenlerden III. sınıfa hizmet verecek 8 vagon, yük taşımacılığı için 40 üstü kapalı 20 üstü açık vagon için Die Maschinenfabrik Esslingen adlı firmaya sipariş verilmiştir. I. ve II. sınıfa hizmet verecek 6 vagon ise Münih'teki Krauss ve Maffei adlı firmadan Lokomotifler ve raylar Krupp'tan satın alınmıştır. Diğer gerekli araçlar ise Hannoversche Maschinenbau-Actien-Gesellschaft adlı firmaya sipariş verilmiştir. Krupp marka raylar birçok hatta hala görülmektedir. Osmanlı Devleti'nin Krupp fabrikası ile ilişkileri askeri alanda top temin edilmesini de içermektedir. Gar’ın inşa edileceği yer olarak İzmit Tersane’sine bağlı 16 dönümlük bir alan tespit edilmiş ve bu sahanın haritası 1869 yılında Şadiye Kalyonu Süvarisi tarafından düzenlenmiştir.

Kentin deniz hamamlarının bulunduğu batı yakasında, kırlık bir alana yapılan tren istasyonu ve çevresindeki yapıların her biri ayrı zamanlarda, ihtiyaç duyuldukça yapılmıştır. Özellikle taş gabarisindeki mimari ve sanatsal unsurlar ile döneminin özelliklerini yansıttığı için tescil edilmiş bir tarihi yapıdır. 30 Ekim 1918 tarihinde Birinci Dünya Savaşı’nı bitiren Mondros Ateşkes Anlaşmasının imzalanması ile birlikte Kocaeli 'de yeni bir dönem başlayacaktır. Artık var olan siyasal, sosyal ve ekonomik yapı, köklü bir değişim sürecine girmektedir. Bu değişimin ilk belirtileri İngiliz Donanmasına bağlı gemilerin 20 Kasım 1919 günü Körfez’e demirlemesi ve İzmit'e asker çıkararak Fransızlarla birlikte demiryolu ulaşımına, telgraf haberleşmesine ve donanmaya el koyması olarak görülür. İngiliz komutan Yüzbaşı Lister, Hükümet Konağı’na (Hünkâr Kasrı) yerleşerek işgali pekiştirmek için Saat Kulesi ve diğer önemli noktalara toplar yerleştirir. İzmit, başkent İstanbul’a yakınlığı ve Anadolu’ya bir geçiş noktası olması sebebiyle ilk işgal edilen yerlerdendir ve Haydarpaşa-İzmit demiryolu hattı artık İngilizlerin kontrolü altındadır.

İzmit’in düşmandan kurtarılmasının hemen öncesinde, kentteki Fransız komutan Delor ve Fransız heyetinde görevli Tercüman Ahmet (Çeviren) Bey'in çabaları ile Acısu'daki Fransız Mektebinde, belediye binasında ve istasyonda toplanan Türkler, yapılan katliamdan kurtulmuşlardır. İşte bu nedenle İzmit Garı’nın “Kurtuluş Savaşı Tarihi” açısından da çok önemli bir yeri vardır.

Temmuz 1999´da hizmete açılan yeni tren istasyonuyla birlikte 100 yılı aşkın işlevini yitiren İzmit tarihi tren garı binalarının bazı bölümleri bir dönem restoran olarak kullanılmış, günümüzde ise doğu girişindeki bina sanat galerisi olarak hizmet vermek olup, batı tarafındaki binalar ise bir vakfa tahsis edilmiştir.

 

www akinulkusevinc.com

instagram: sassinstag