Sevgili Okurlar;
Beş bölümlük bir yazı dizisi olarak borsa ve borsa yatırımları hakkında bir yazı dizisini kaleme alacağım. İlk bölümünü bu yazı ile başlatıyorum. Oldukça fazla soru gelen bir alan borsa konusu. Borsanın işleyişi ve yapısına çok girmeden borsaya ilgi duyanlara, yatırımcılara temel kavramlar ve yatırım yaparken dikkat edilmesi gereken temel noktalara değinmek istiyorum.
Diliyorum ki yazı dizisi bittiğinde okuyucular borsa ve yatırımları konusunda daha net bir fikre kavuşurlar. Konu oldukça detaylı aslında. Ancak ne yazık ki tüm detay girmeden en azından temel kavramları ve temel felsefeyi aktarma amacını taşıyorum. 5 bölümlük yazı dizisi aşağıdaki ana başlıklar şeklinde devam edeceğiz.
1. Bolum : Sermaye piyasaları ve Türk Borsasının tarihsel gelişimi,
2. Bolum : Şirketler neden borsaya (halka) arz edilir, gerekçeleri nedir,
3. Bolum : Borsaya nasıl yatırım yapılır, yöntemleri nelerdir,
4. Bolum : Temel ve Teknik analiz nedir ? Borsayla alakası nedir,
5. Bolum : Borsaya yatırım yaparken dikkat edilmesi gereken kurallar ve altın tavsiyeler nelerdir.
A. SERMAYE PİYASALARI
Piyasalar en geniş anlamıyla çeşitli mal, kıymet ve hizmetlerin alınıp satıldığı ve bu amaçla alıcı ve satıcıların bir araya geldiği mekânlardır.
Finansal piyasalar ise bu piyasalardan bir tanesidir.
Tanımı genişletecek olursak finansal piyasalar, tasarruf fazlası olanlar yani arz sahipleri ile borca ihtiyacı olanlar arasında, aracı kuruluşlar aracılığı ile fon transferi gerçekleştirilen yerlerdir. Her ülkede, finansal piyasa sistemini kontrol eden ve düzenleyen bir kuruluş bulunur. Türkiye’de bu kuruluş Sermaye Piyasası Kurulu’dur. (SPK)
Finansal piyasalarda fon talep edenler ile fon arz edenler bir araya geldiğine göre bu arz ve talepleri talep eden ekonomik birimler olmalıdır.
Kimdir bu ekonomik birimler?
Hanehalkları,
Kurumsal Yatırımcılar,
Şirketler,
Devlet,
Yabancılar.
Peki, kaç çeşit finansal piyasa vardır?
İki çeşit piyasa vardır.
Para Piyasası ve Sermaye Piyasası
Para piyasaları kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılandığı piyasalardır. Para piyasaları genelde 1 seneyi aşmayan kısa vadeli fonlardan oluşur. Kısa vadeli likidite fazlası olanlar ile likidite açığı olanları karşı karşıya getirir. Para piyasaları üzerinden sağlanan fonlar, işletmelerin dönen varlıklarını finanse etmek amacı ile değerlendirilir.
Türkiye’de, çalışma biçimleri ve işlem hacimleri itibari ile üç para piyasası mevcuttur.
Merkez Bankası Piyasası,
Bankalararası Piyasa,
Takasbank Piyasasıdır.
Para piyasalarına konu olan araçlar ise Hazine Bonosu, Banka Bonoları, Repo/Ters Repo, Finansman Bonosu, Banka Garantili Bonolardır.
Gelelim sermaye piyasalarına.
Sermaye piyasalarında ise, 1 yıldan daha uzun bir vadeye sahip olan finansal varlıklar işlem görür. Bu piyasalardan sağlanan krediler, daha çok işletmelerin bina, makine, araç – gereç gibi belli başlı duran varlıklarını finanse etmek amacıyla kullanılır. Para piyasasında olduğu gibi, bu piyasalarda da kaynaklar tasarruf sahiplerinin birikimleridir. Sermaye piyasasında, fon sahipleri belgeleri ilk ihraçtan veya ikinci el olarak satın alabilirler. Bu da Birincil Piyasa ve İkincil Piyasa dediğimiz iki temel grubu doğurur:
Birincil Piyasa ilk defa piyasada dolaşıma çıkan menkul kıymetler, bu piyasalarda işlem görür. Birincil piyasalarda, menkul kıymet ihracı yapan firmalar ile fon fazlasına sahip olan bir aracı vasıtası ile ya da doğrudan bir araya gelebilirler.
İkincil Piyasa ise daha önce de alımı – satımı yapılmış değerlerin işleme alındığı piyasalara denir. Menkul kıymetlerin likiditesini artıran ikincil piyasa, bu sayede birincil piyasa için de talep yaratır ve onun da gelişmesine katkıda bulunur.
Sermaye piyasasına konu araçlar ise Pay (Hisse) Senetleri, Devlet Tahvilleri, Yatırım Fonu Katılım Payları, Özel Sektör Tahvilleri, Katılma İntifa Senedi, Gelir Ortaklığı Senedi, Kâr – Zarar Ortaklığı Belgeleri, Gayrimenkul sertifikası, Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler, Eurobond olarak sıralanabilir.
B. TÜRKİYE’DE BORSANIN TARİHİ
Türkiye’de borsanın tarihi Osmanlı dönemine kadar uzanır. 1854 Kırım Savaşı dolayısıyla yapılan borçlanmaya ait tahvillerin yaygın bir şekilde el değiştirmesi borsa faaliyetlerine zemin hazırlamıştır. İlk olarak Galata Bankerleri 1864 yılında bir dernek kurmuşlardır. Ardından Havyar Han’da, sonra Komisyon Han’da faaliyet göstermişlerdir.
Alacaklı yabancı devletlerin de teşviki ile 1866 yılı kararnamesiyle İstanbul’da ilk resmi borsa olan Fransız borsa sistemine yakın “Dersaadet Tahvilat Borsası” açılmıştır. Şirketlerin kurulup gelişmesiyle birlikte de borsanın ismi 1906 yılında “Esham ve Tahvilat Borsası” olarak değiştirilmiştir. Osmanlı döneminin sonuna kadar da bu isimle faaliyetine devam etmiştir.
Cumhuriyet döneminden sonra ise birçok kanuni değişiklik yapılmıştır. 1923-1980 dönemi arasında yapılan değişiklikler oldukça fazla ve detaylı olduğundan burada değinmeyeceğim.
Ama esas değinmemiz gereken Türkiye’de modern sermaye piyasasının gelişiminin 1980 lerden sonra ortaya çıkısıdır. Sermaye piyasası ile ilgili temel adımlar 1980 den sonra atılmıştır.
1983 yılında “Menkul Kıymet Borsaları Hakkında Kanun”, 1984 yılında “Menkul Kıymet Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik”, 1985 yılında “İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği” yürürlüğe girmiştir.
1985 yılında İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (IMKB) adı ile başlayan bu modern serüven 2013 yılında unvanın Borsa İstanbul (BIST) olması ile yeni bir şekil almıştır ve 2013 yılından bugüne kadar da yoluna devam etmektedir.
Son olarak borsalar hakkında okuyucuya fikir vermesi açısından aşağıdaki verileri de paylaşmanın gerekli olduğunu düşünüyorum. 2019 yılını temel alarak bazı istatistikleri de okuyucularımız ile paylaşalım. Veriler 2019 verileridir.
Dünyada borsalara kote olan şirketlerin toplam piyasa değeri %24 artarak 90 Trilyon $ olmuştur.
İşlem hacmi ise dolar bazında % 21 azalarak 112 Trilyon $ olmuştur.
Dünyanın en büyük piyasa değerine sahip ilk 5 borsası New York Borsası, Nasdaq, Japonya Borsası, Şanghay Borsası ve Hong Kong Borsasıdır.
Yukarıda sayılan 5 borsa tüm dünya borsalarının piyasa değerinin % 59’unu oluşturmaktadır.
Rakamsal bazda ifade edecek olursak 5 borsanın toplam piyasa değeri yaklaşık 53 Trilyon $’dır.
Borsa İstanbul’un (BIST) ise dünya borsaları içerisinde pay % 0.2 ve piyasa değeri 185 Milyar $’dır.
Borsa İstanbul (BIST) Piyasa Değeri bakımından dünyada 31. sıradadır.
Borsa İstanbul’un (BIST) piyasa değeri, Türkiye GSYH’nin % 25’dir.
2019 yılında dünyadaki 73 borsaya kote olan şirket sayısı 51.770’dir.
Borsa İstanbul’a (BIST) kote olan şirket sayısı 379 dur ve toplamdaki payı % 0.7’dir.
Önümüzdeki ay 2. bölüm ile görüşmek üzere.
Tüm değerli okuyuculara sağlıklı ve güzel günler diliyorum.
Caglayan ATES
caglayanates@gmail.com
Yorumlar (0)