Bitkiler, antik topluluklardan beri doğanın ve bileşenlerinin tanrılar tarafından insanlığa armağan olarak atfedildiği inancıyla önemli bir rol oynamıştır. Bu topluluklarda bitkiler mitolojik hikayelerde farklı anlamlar taşımış, tanrısallaştırılmış ve olaylarla özdeşleştirilmiştir. Mitolojik hikâyelerde bitkiler, kültür ve inançları yansıtan semboller olarak kullanılmıştır. Başarı, zafer, kahramanlık gibi kavramları temsil edebildiği gibi güzellik, merhamet, aşk, ölümsüzlük gibi anlamları da içerebilmiştir.

Defne Ağacı (Laurus nobilis) özellikleriyle birçok mitte yer almış ve özellikle Antik Yunan toplumunda önemli bir rol oynamıştır. Herdem yeşil kalması ölümsüzlüğü simgelerken, yenilebilir meyveleriyle bolluk ve bereket anlamını taşımıştır. Aynı zamanda güneş ışığını sevmesi nedeniyle tanrı Apollon ile ilişkilendirilmiş ve çelenk süslemelerinde zafer ve kahramanlık erdemiyle birleştirilmiştir.

Bu yazıda Akdeniz çevresi ülkelerin kültüründe önemli bir yeri olan defne bitkisinin mitolojik hikâyesine odaklandık. Latince, övgü (laus) ile asil (nobilis) anlamlarına gelen defnenin hikâyesi, güneş, sanat ve kehanet tanrısı Apollon ile güzellikleriyle ünlü bir nympha olan Daphne (Defne) arasında geçen platonik bir aşkı anlatır.

Bu hikâye farklı kültürlerde de yankılarını bulmuştur.

Öykünün başlangıcı, Afrodit’in oğlu Eros ile Apollon arasındaki bir ok atma kavgasına dayanır. Eros, Apollon’u alay etmek için bir oyun oynar ve bu durum Apollon’u sinirlendirir. Eros, intikam almak için iki ok hazırlar. İlki, saplandığı kişiye tutku ve sonsuz aşk aşılayan bir oktur, diğeri ise aşk ve tutkudan tamamen uzaklaştıran bir oktur. Eros, sonsuz aşk okunu Apollon’a, diğer oku ise su perisi Daphne’nin kalbine saplar. Apollon bir gün ormanda Daphne ile karşılaşır ve ona hemen âşık olur. Ancak, Daphne, bakirelik yemini ettiği için Apollon’un hislerine karşılık vermez ve ondan kaçmaya başlar. Daphne, kaçamayacağını anlayınca nehir tanrısı olan babası Peneios’tan yardım ister. Peneios, Daphne’yi defne ağacına dönüştürür ve Apollon'un kollarında bir ağaçla karşılaşır. Apollon, hayal kırıklığına uğrar ve Daphne’yi unutmayacağına yemin eder. Daha sonra defne ağacından yapraklarla kendine bir taç yapar ve defne ağacı, Apollon’un sevgi ve sadakatinin sembolü haline gelir.

Bazı kaynaklarda Apollon ve Daphne mitinde farklılıklar görülebilir. Örneğin, Daphne’nin Yunan toprak tanrısı Gaia'dan yardım dilediği veya Apollon'un aşkına karşılık bulamayınca sinirlenerek Daphne'yi defne ağacına dönüştürdüğü anlatılır. Daha az bilinen bir versiyonda ise Elis kralının oğlu Leukippos'un Daphne'ye âşık olduğu ve kadın kılığına girerek ona yaklaşmaya çalıştığı anlatılır. Bu farklılıklar mitin farklı kültürlere yansımaları olarak değerlendirilebilir.

Antik Yunan ve Roma dönemlerinde önemli bir yere sahip olan defne ağacı, Osmanlı döneminde Anadolu'da efe ve zeybek kültüründe kutsal bir ağaç olarak kabul edilmiştir. Zeybekler arasında "teknel" veya "ölüm ağacı" olarak adlandırılan defne ağacı, vefakarlık ve sadakatin sembolü olarak görülür. Zeybeklerin terfi törenlerinde merkezi bir rol oynar. Törenlerde zeybek adayı defne ağacının etrafında durur ve diğer zeybekler arasında yer alır. Törenin sonunda efe, yatağanını defne ağacına saplar ve sadakat yemini edilir. Defne ağacı, zeybeklerin verdikleri sözleri hatırlatan keskin kokusuyla önemli bir mesaj iletmektedir.

Antik çağlardan beri bilinen Apollon ve Daphne miti, defne ağaçlarının bulunduğu Harbiye Şelaleleri'nde gerçekleştiği rivayet edilir. Defne ağacı, zeybek geleneğiyle paralellik göstererek fedakarlıkta bulunan zeybeklerle ilişkilendirilir. Defne ağacı kesmek ve yakmak, yasak ve günah olarak kabul edilmiştir. Ağacın meyveleri kutsal kabul edilir ve zeybekler yatağanlarına bu meyveleri sürerler.

Defne ağacı, günümüzde hala Apollon'un zafer, merhamet ve sadakat kavramlarını temsil etmektedir. Özellikle lisans, yüksek lisans ve doktora diploma törenlerinde ödül tacı olarak kullanılmaktadır.

Defne ağacı, ölümsüzlük, bilgelik, zafer, barış gibi anlamların sembolü olarak kullanılmasının yanı sıra ayrıca, tıbbi ve aromatik kullanımları da yaygındır.

Mutfakta baharat olarak kullanılan defne yaprağı, yemeklere lezzet katar. Aynı defne yağı, parfümeri ve kozmetik endüstrisinde kullanılan bir bileşendir. Defne yaprağı ayrıca çay veya yağ şeklinde kullanılarak çeşitli sağlık faydaları sağlaması amaçlanır.

Sonuç olarak, defne ağacı mitolojik hikâyelerde önemli bir sembol olmuş ve çeşitli kültürlerde farklı anlamlar yüklenmiştir. Başarı, zafer, güzellik, merhamet, aşk, ölümsüzlük gibi kavramları sembolize eden defne, antik dönemden günümüze kadar kültürel yansımalarını sürdürmüş ve çeşitli alanlarda kullanılmıştır.

Defne ağacının sembolizmi ve kullanımı sadece mitolojik ve kültürel açılardan sınırlı kalmamıştır. Tıbbi ve sağlık alanlarında da defne, çeşitli özellikleri nedeniyle değerlidir.

Hatta ülkemizde defne yaprağı, eczacılığın sembolünde yılan ve havan ile birlikte yer almaktadır.

Yenilenmeyi, canlanmayı ve değişimi benimseyen bir topluma...

Defne kokulu günler dilerim.